Over het effect van een smartphoneban in scholen

  Feedback geven of bedenkingen formuleren? Lees misschien eerst deze disclaimer of Over deze blog.

Deze post is niet bedoeld om de recente beleidsbeslissing van de Vlaamse overheid te ondergraven of te ontkennen wat leraren en schoolleiders vaststellen in hun scholen na het invoeren van een vorm van een smartphone-ban in hun school.
Het is eerder een update van het stuk dat we hierover schreven in ons boek Wijze lessen. Digitale didactiek (p. 62). Mooi kerstcadeau trouwens.

public domain CC0 photo

Als ik toch één nuance mag toevoegen. Het lijkt me een binnenkopper dat je geen smartphones tijdens het lesgebeuren toelaat voor niet-lesgeralateerd gebruik of (als ouder) afraadt tijdens huiswerk. Ik heb het al ooit gezegd: onze eigen dochters 'gaven' hun smartphones steeds in bewaring tijdens het studeren in het secundair onderwijs. Een gewoonte die ze - nu beide in het hoger onderwijs zitten nog steeds uit zichzelf toepassen - ik zie ze hier liggen, terwijl de dochters aan het studeren zijn op hun kamer.*
Maar een smartphoneban gaat mijns inziens niet het enige wondermiddel zijn om ons onderwijs te versterken (of de resulaten in PISA, TIMSS en andere rankings als bij wonder te verbeteren). Doordacht omgaan met smartphones (in de lessen) kan een ingreep zijn, maar alles wat er bijvoorbeeld in Vlaanderen gedaan wordt door mijn voormalige collega's van het Expertisecentrum Onderwijs en Leren schat ik belangrijker en waardevoller in (al kan ik in deze bevooroordeeld zijn). Frankrijk kent al sinds 2018 een smartphoneban voor leerlingen tot 15 jaar, en het is niet (in tegendeel) dat ze er bijvoorbeeld in de PISA-rankings van 2022 op vooruit gaan. Misschien zouden ze zonder de ban nog sterker gedaald zijn, dat kan, maar er is blijkbaar toch meer aan de hand.**

Onderstaande is een gesprek met mijn vriend Notebook LM. Ik heb de artikels dus niet helemaal zelf gelezen. Voor mij is het ook vakantie. De artikels in 'Bronnen' vormden de gespreksstof. De vragen over welbevinden heb ik beperkt. Niet omdat dat niet van belang is, maar het gaat in deze voornamelijk over de 'academische prestaties'.

Ik: Goooood morning Notebook LM

Notebook: Dag Wouter, fijn dat je er weer bent, je bent een topper.

(bovenstaande kan enigszins niet echt gebeurd zijn)

Ik: Wat is het algemene effect van mobiel telefoon gebruik op academische prestaties?

Notebook: Het algemene effect van mobiel telefoongebruik op academische prestaties is complex en niet eenduidig, volgens de bronnen. Hier is een samenvatting van de belangrijkste bevindingen:

Gemengde resultaten: Sommige studies tonen aan dat een verbod op mobiele telefoons op school de academische prestaties kan verbeteren, terwijl andere studies geen significant verschil vinden. Er is dus geen eenduidig bewijs dat een verbod op mobieltjes altijd leidt tot betere schoolresultaten.

Afleiding: Veel onderzoeken wijzen op een verband tussen mobiel telefoongebruik en afleiding, wat een negatieve invloed kan hebben op het leerproces. Zowel leerlingen als leraren geven aan dat mobiele telefoons de aandacht kunnen afleiden en het leren kunnen verstoren.

Negatieve impact op cognitie: Mobiel telefoongebruik kan negatieve effecten hebben op cognitieve functies zoals aandacht, geheugen en het uitstellen van beloning. Dit kan een negatieve impact hebben op leerprestaties. Een meta-analyse van 39 studies toonde aan dat smartphonegebruik een negatieve invloed heeft op educatieve resultaten zoals cijfers en testscores.

Socio-economische verschillen: Het positieve effect van een verbod op mobiele telefoons op de academische prestaties lijkt sterker te zijn bij leerlingen met een lagere socio-economische achtergrond en bij leerlingen die minder goed presteren. Dit suggereert dat deze leerlingen mogelijk meer vatbaar zijn voor afleiding door hun mobiele telefoon.

Geen significant effect: Een meta-analyse van vijf studies wijst erop dat smartphoneverboden een klein maar significant effect hebben op de sociaal welzijn, terwijl er geen significant effect is op de academische prestaties.

Mogelijkheden voor leren: Ondanks de risico's erkennen veel studies dat mobiele telefoons ook waardevolle hulpmiddelen kunnen zijn voor het onderwijs. Ze bieden toegang tot internet, kunnen gebruikt worden voor samenwerking en kunnen het leren individualiseren.

Verantwoord gebruik: In plaats van een verbod pleiten sommige bronnen ervoor om leerlingen te leren hoe ze verantwoordelijk met mobiele telefoons om moeten gaan en hoe ze deze kunnen inzetten voor het leren. Het versterken van mediageletterdheid kan ervoor zorgen dat een verbod op mobieltjes overbodig wordt.

Kortom, hoewel mobiele telefoons een bron van afleiding kunnen zijn en de academische prestaties mogelijk negatief kunnen beïnvloeden, is er geen eenduidig bewijs dat een totaal verbod de beste oplossing is. In plaats daarvan is het belangrijk om een evenwicht te vinden tussen het erkennen van de voordelen van technologie en het beperken van de negatieve effecten door middel van onderwijs, verantwoord gebruik en gepersonaliseerde begeleiding.

Ik: Maken de bronnen een onderscheid op het vlak van leeftijd en het effect van een smartphoneban op academische resultaten?

Notebook: Schitterende vraag, Wouter (mogelijk eigen toevoeging auteur van de blog). Ja, de bronnen maken wel degelijk een onderscheid op het vlak van leeftijd in relatie tot de effecten van een smartphoneban op academische resultaten, hoewel dit niet in alle studies even expliciet wordt onderzocht. Hier is een overzicht van wat de bronnen hierover zeggen:

Secundair onderwijs: Een aantal studies focussen op het secundair onderwijs (middelbare school), met leerlingen van ongeveer 12 tot 18 jaar oud. Deze studies laten gemengde resultaten zien. Sommige onderzoeken vinden een positief effect van een telefoonverbod op de leerprestaties in deze leeftijdsgroep, vooral bij **leerlingen uit sociaal-economisch zwakkere milieus**. Anderen vinden echter geen significante verbetering.

Basisonderwijs: Sommige onderzoeken onderzoeken ook het effect van een verbod op mobieltjes in het basisonderwijs, maar hier is minder expliciete informatie over de leeftijdsspecifieke effecten op academische resultaten beschikbaar. De bronnen wijzen wel op het feit dat jongere kinderen mogelijk meer afgeleid zijn door mobiele telefoons, dus een verbod zou in deze leeftijdsgroep effectiever kunnen zijn.

Leeftijd als een factor: De bronnen suggereren dat de impact van een telefoonverbod afhangt van de ontwikkelingsfase van een kind. Jongere kinderen kunnen meer moeite hebben met zelfcontrole en zich sneller laten afleiden door een mobiele telefoon. Hierdoor kan een verbod effectiever zijn. Oudere leerlingen, daarentegen, zijn mogelijk beter in staat om hun telefoon op een verantwoorde manier te gebruiken.

Hoewel de bronnen dus aangeven dat er een verschil kan zijn in de effecten op academische resultaten door een telefoonverbod per leeftijd, is dit geen eenduidige conclusie. Uit de onderzoeken blijkt vooral dat de sociaaleconomische status een belangrijke rol kan spelen en dat de leeftijd van de student een factor is waarmee rekening gehouden moet worden. Over het algemeen zijn de studies op dit vlak echter gemengd en is het niet mogelijk om een algemene uitspraak te doen over het effect van een telefoonverbod op academische resultaten in relatie tot leeftijd.

Ik: Wat adviseren de bronnen in verband met vervolgonderzoek van een smartphoneban?

Notebook: De bronnen benadrukken dat er meer en beter onderzoek nodig is naar smartphoneverboden op scholen. Het huidige onderzoek is vaak niet rigoureus genoeg en levert daardoor geen eenduidige antwoorden op. Hier is een samenvatting van de aanbevelingen voor vervolgonderzoek, specifiek gericht op het onderzoeken van de effecten van smartphoneverboden:

Meer rigoureuze onderzoeksdesigns: Er is een sterke behoefte aan meer gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken (RCT's) om causale verbanden vast te stellen. Veel van de huidige studies gebruiken observationele of quasi-experimentele ontwerpen, wat het moeilijk maakt om definitieve conclusies te trekken.

Onderscheid tussen soorten verboden: Vervolgonderzoek moet expliciet onderscheid maken tussen volledige en gedeeltelijke smartphoneverboden. Het is belangrijk om te onderzoeken in hoeverre leerlingen hun telefoon toch gebruiken voor educatieve doeleinden in scholen met een 'verbod', en wat de consequenties hiervan zijn.

Longitudinaal onderzoek: Er is behoefte aan longitudinale studies om de langetermijneffecten van smartphoneverboden op academische prestaties, mentaal welzijn en cyberpesten te onderzoeken.

Onderzoek naar mechanismen: Onderzoek moet ingaan op waarom smartphoneverboden in sommige gevallen wel en in andere gevallen geen effect hebben. Factoren zoals sociaaleconomische status (SES), de impulsiviteit van leerlingen, en de flexibiliteit van leerkrachten in het toestaan van smartphones in de klas moeten meegenomen worden.

Grotere en diverse steekproeven: Er zijn studies nodig met grotere en meer diverse steekproeven om de generaliseerbaarheid van de resultaten te verbeteren.

Gestandaardiseerde meetinstrumenten: Er is een noodzaak voor het gebruik van meer gestandaardiseerde meetinstrumenten voor het meten van academische prestaties, mentaal welzijn en cyberpesten om de resultaten van verschillende studies beter te kunnen vergelijken.

Effecten op sociaal welzijn: Meer onderzoek is nodig naar de effecten van smartphoneverboden op het sociaal welzijn. Het is belangrijk om te onderzoeken hoe het cyberpesten beïnvloedt en de sociale interacties van leerlingen op school. Een meta-analyse geeft aan dat de effecten op sociaal welzijn groter zijn dan op academische prestaties.

Alternatieven voor verboden: Naast het onderzoeken van verboden, moet er ook onderzoek gedaan worden naar alternatieven, zoals het versterken van digitale geletterdheid en het aanleren van verantwoordelijk mediagebruik.

Kortom, het vervolgonderzoek moet zich richten op causale verbanden, de verschillende soorten verboden, en de onderliggende mechanismen om te begrijpen wanneer en waarom smartphoneverboden wel of niet werken. Daarnaast is het belangrijk om ook naar alternatieven te kijken, en hoe die de negatieve effecten van smartphonegebruik kunnen aanpakken.

*En ja, daar hebben ze ook schermen, maar voor hen hebben die schermen wel degelijk een andere betekenis. Van zodra ze pauzeren is het eerste wat ze doen hun smartphone checken, tijdens de 'speeltijd' de smartphones verbieden durf ik hier niet invoeren.

**Soms lees ik suggesties dat de dalende resultaten (van Vlaamse leerlingen) in vermelde onderzoeken smartphonegebruik als (enige) oorzaak hebben. Maar vermelde onderzoeken laten geen causale uitspraken toe, laat staan een 'enige' reden. Mijn verwijzing naar het Franse voorbeeld is dus net bedoeld om deze mono-causale redenering te ontkrachten.

Bronnen

Campbell, M., Edwards, E. J, Pennell, D., Poed, S., Lister, V., Gillett-Swan, J., Kelly, A., Zec, D., & Nguyen, T. (2024). Evidence for and against banning mobile phones in schools: A scoping review. Geraadpleegd 21 december 2024, van https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/20556365241270394

Böttger, T., & Zierer, K. (2024). To Ban or Not to Ban? A Rapid Review on the Impact of Smartphone Bans in Schools on Social Well-Being and Academic Performance. Education Sciences, 14(8), https://doi.org/10.3390/educsci14080906

Sanders, T., Noetel, M., Parker, P., Del Pozo Cruz, B., Biddle, S., Ronto, R., Hulteen, R., Parker, R., Thomas, G., De Cocker, K., Salmon, J., Hesketh, K., Weeks, N., Arnott, H., Devine, E., Vasconcellos, R., Pagano, R., Sherson, J., Conigrave, J., & Lonsdale, C. (2024). An umbrella review of the benefits and risks associated with youths’ interactions with electronic screens. Nature Human Behaviour, 8(1), 82-99. https://doi.org/10.1038/s41562-023-01712-8