Effect van menselijke lesgevers of avatars, en hun ras/gender in instructievideo's

Feedback geven of bedenkingen formuleren? Lees misschien eerst deze disclaimer of Over deze blog.

Vooraf

In een video kan je ervoor kiezen om niet de lesgever zelf in beeld te brengen, maar een avatar. Een avatar biedt flexibiliteit op het vlak van het bepalen van ras en gender van de 'lesgever'. Lerenden die zich beter kunnen identificeren met de lesgever hebben op sociaal en affectief vlak mogelijk een betere leerervaring. Dit zou dan weer kunnen leiden tot betere leeruitkomsten (zoals onder andere in deze blog beschreven, kan affectieve betrokkenheid een belangrijke factor om lerenden effectief een cognitieve inspanning te doen leveren, in de context van multimedialeren generatieve verwerking die noodzakelijk is voor diepgaand leren).

Na een heroïsch gevecht met Copilot om een geschikte afbeelding te genereren, gaf ik het op bij dit resultaat. Het anatomisch model zat soms voor het scherm, was dan weer de avatar of was beide ... De huidskleur veranderde alleen bij de kijker (waarvan ik nochtans aangaf dat er GEEN kijker getoond moest worden), nooit bij de lesgever/avatar in beeld. Na de derde laptop die door het raam vloog ben ik gestopt.

Het onderzoek

De media equation theory suggereert dat mensen onder bepaalde omstandigheden 'instinctief' de neiging hebben om met 'een computer' in interactie te gaan alsof het 'een persoon' is. In dit geval, zou je dus verwachten dat volgens deze theorie het op zich niet veel uitmaakt of de persoon in beeld een echte persoon of een avatar is (over het al dan niet tonen van jezelf, schreef ik al een aantal posts, waaronder deze als meest recente). De keuze voor een avatar is daarom misschien aangewezen, omdat je van zo'n avatar ras en gender kan bepalen, wat dan weer een positief effect op leren (affectief en cognitief) kan hebben. Dat is wat onder andere Zhao en Richard E. Mayer wilden nagaan.

In het onderzoek werd nagegaan of studenten net zo goed leren van een instructievideo met een virtuele lesgever (avatar) als van een les met een echte lesgever, en wat het effect van ras en gender hierin was. Studenten keken naar een video over scheikunde, gegeven door menselijke lesgever of een avatar, waarbij ras (Aziatisch, zwart, wit) en geslachten (man, vrouw) gemanipuleerd werden (zie onderstaande figuren). Na de les werden de leerresultaten, emoties en sociale connectie met de lesgever gemeten, en nagegaan of er verschillen waren tussen de groepen.

Links de verschillende avatars, rechts boven de 'menselijke' docent, rechts onderaan een beeld van een instructievideo met een avatar (overgenomen van Zhao et al., 2025).

De resultaten

• Cognitieve leeruitkomsten. Het onderzoek bracht geen significant verschil aan het licht, noch tussen menselijke lesgever en avatar, noch tussen de verschillende combinaties ras/gender van de avatars (pedagogical agents, in het onderzoek). Dit gold zowel voor onthouden, als voor transfer van kennis (toepassen van opgedane kennis in gelijkaardige, andere situaties of problemen).
• Sociaal-affectieve uitkomsten. Lerenden voelden door de band genomen meer positieve emoties ten opzichte van vrouwelijke avatars. De verklaring hiervoor zou zijn dat vrouwen als zorgzamer en toegankelijker ervaren worden. De menselijke lesgever werd doorgaans als aangenamer en boeiender ervaren, maar dat vertaalde zich dus niet in cognitieve leeruitkomsten. Op het vlak van ras, bleek alleen dat blanke studenten een grotere betrokkenheid voelden ten opzichte van blanke pedagogical agents (de onderzoekers vermeldden dat het aantal studenten met een zwarte huidskleur echter beperkt was en dat daardoor sterke uitspraken over de matching hypothesis voor studenten/docenten met deze huidskleur niet te maken zijn).

Ondanks beleving ten aanzien van de verschillende 'lesgevers', bleek dit dus geen effect te hebben op cognitieve leeruitkomsten. Volgens de onderzoekers werd dus alleen de media equation theory ondersteund door de resultaten van het onderzoek. Met andere woorden, dat het niet erg veel verschil maakt of de lesgever een mens is of een pedagogical agent.

Wel met deze toch wel stevige bedenking: leerresultaten werden alleen gemeten direct na het bekijken van de video en de video duurde slechts 9 minuten (en ging over een specifiek onderp als chemie). Het is niet ondenkbaar dat de matching hypothesis wel ondersteund wordt in een langere lessenreeks of academiejaar, en dat de media equation theory dan eerder wankel wordt. Zie ook mijn verwijzing aan het begin van deze blog, dat betrokkenheid, motivatie ... wil om een cognitieve inspanning te leveren diegaand leren kunnen bevorderen. Het is best mogelijk dat het positief affect jegens een lesgever pas op langere termijn een effect heeft op diepgaand leren.

Bronnen

Google. (2025). Notebook LM (Versie 1 maart 2025) [Large language model]. https://notebooklm.google.com

Zhao, F., Mayer, R. E., Adamo-Villani, N., Mousas, C., Choi, M., & Hauser, K. (2025). Role of race and gender of pedagogical agents in multimedia learning. Journal of Educational Computing Research, 07356331251322469. https://doi.org/10.1177/07356331251322469