Synchrone online lessen: wiens webcam moet aan?

 Feedback geven of bedenkingen formuleren? Lees misschien eerst deze disclaimer of Over deze blog.

Vooraf

Ik schreef reeds een heel aantal posts over het al dan niet in beeld brengen van jezelf in online instructievideo's. Meestal ging het hier om asynchrone video's of opgenomen presentaties. De laatste in de rij was deze over het afwisselend jezelf in beeld brengen (niet tijdens de cruciale uitleg, maar bijvoorbeeld wel als introductie of om een vraag te stellen). Huidig onderzoek van Zhu en collega's (2025) gaat echter over het aanzetten van webcams door de docent en/of studenten tijdens een synchrone* les. Wat is de invloed daarvan op ervaren betrokkenheid, leeruitkomsten, inschatten van leren ...? Hierover schreven we ook reeds een kaderstuk in het boek 'Wijze lessen. Digitale didactiek' (p. 154-155).

Het onderzoek

Het onderzoek werd uitgevoerd bij ongeveer 33 studenten hoger onderwijs. Ze volgden vier opeenvolgende dagen een online les Chinees-Engelse woordenschat. Iedere les duurde +/-13 minuten. Iedere student maakte zo onderdeel uit van iedere conditie:

• Camera docent aan, student uit
• Camera docent aan, student aan
• Camera docent uit, student aan
• Camera docent uit, student uit

Na iedere les vonden verschillende metingen plaats:

• Leeruitkomsten met zowel retentievragen (meerkeuze en open vragen) als transfervragen. Deze laatste waren meer gericht op het gebruik van de geleerde woorden, bijvoorbeeld in zinnen.
• Subjectieve beoordelingen, zoals het inschatten van eigen leren (judgment of learning, JOL), ervaren betrokkenheid, mentale inspanning en moeilijkheid.
• Daarnaast werden de video-opnames geanalyseerd. Meer bepaald gelaatsuitdrukkingen en hoofdbewegingen.**

Student watching online lesson with himself, peers and teacher visible, generated with ChatGPT

De resultaten

• Als de camera van de docent aanstond, scooorden de studenten minder goed op de retentie- en transfertoets. Het aan- of uitstaan van de camera van de studenten had geen significant effect.
• Als studenten hun eigen camera aan hadden staan, ervoeren ze een grotere mentale inspanning, en schatten ze hun leren hoger in. Het al dan niet aanstaan van de camera van de docent had geen effect op JOL of ervaren mentale inspanning of moeilijkheidsgraad (voor deze laatste geldt dat evenzeer voor het al dan niet aanstaan van de studentencamera).
• Als de camera van de docent aanstond, ervoeren de studenten doorgaans meer sociale aanwezigheid.
• De hoofdbewegingen van de studenten zouden wijzen op minder stress als de docentencamera uit stond.

De onderzoekers verklaren de verminderde leerprestaties door het afleidende karakter van de docent in beeld. Het tonen van de docent zou afleiden van de visuele kerninformatie, namelijk wat er op de slides te zien was. Hoewel je dat misschien zou denken, vonden de onderzoekers geen significante samenhang tussen minder stress (sterkere hoofdbewegingen indien camera docent uitstond) en leeruitkomsten.

Conclusie en beperkingen

De onderzoekers wijzen er zelf op dat het hier een les betrof waarbij weinig interactie noodzakelijk was. Gezien de leerinhoud (woordenschat) was het geen echte meerwaarde om de docent in beeld te zien, bijvoorbeeld door non-verbale aanwijzingen te geven tijdens de uitleg. In een andere context (andere leestof) kan deze social-presence met non-verbale ondersteuning net wel tot diepgaandere verwerking leiden - zeker op langere termijn (zie het embodiment principle van Richard E. Mayer, p. 128 'Belichamingsprincipe').

Over het zien van zichzelf in synchrone online lessen en het effect daarvan op leren verscheen reeds ander onderzoek (Tien et al., 2023). Uit dit onderzoek bleek net een nefast effect van zichzelf (self-view) op leeruitkomsten. Deze onderzoekers raadden aan om de camera weliswaar aan te zetten, maar het zien van zichzelf uit (self-view zorgde voor grotere appearance anxiety, met een negatief effect op leren).

Het is - zoals steeds - lastig een sluitend antwoord te geven op de vraag 'Synchrone online lessen: wiens webcam moet aan?'. Zeker op basis van huidig onderzoek, in een strikte labosetting, met een beperkte groep studenten van gemiddeld 21 jaar oud.

Een stuk vanuit buikgevoel zou ik zeggen, zet als docent je camera aan als dit een meerwaarde heeft om uit te leggen wat er getoond wordt op het scherm. Als wat er te zien is deze ondersteuning niet nodig heeft (omwille van de aard van het getoonde of omdat bijvoorbeeld de animaties die te zien zijn voor zich spreken en de docent 'dubbelop' zou zijn), blijf dan op de achtergrond.

Het lijkt me een meerwaarde dat je als docent je studenten ziet. Al is het maar omwille van de (beperkte) mogelijkheden van het zien van non-verbale signalen om mate van begrip in te schatten. Daarnaast lijkt het zien van anderen, maar niet zichzelf, niet meteen een negatief effect op leren te hebben.

* Synchroon verwijst hier niet naar de Olympische zwemsport waarin ik op een haar na internationaal ben doorgebroken. Het gaat hier om leeractiviteiten waarbij docent en studenten gelijktijdig aanwezig zijn, online of in een fysieke ruimte. Bij asynchrone activtieiten is dat niet het geval, denk aan een discussieforum, een opgenomen les bekijken, of ook het sturen en beantwoorden van mails.

** De hoofdbewegingen werden gemeten met Motion Energy Analysis (MEA). Deze analyse kan een beeld geven van afleiding en (fysieke) ontspanning. Sterkere/grotere hoofdbewegingen, zouden wijzen op meer ontspanning.

Bronnen

Google. (2025). Notebook LM (Versie 16 april 2025) [Large language model]. https://notebooklm.google.com

Tien, I. S., Imundo, M. N., & Bjork, E. L. (2023). Viewing oneself during synchronous online learning increases appearance anxiety and decreases memory for lecture content. Applied Cognitive Psychology, 37(2), 443-451. https://doi.org/10.1002/acp.4048

Zhu, W., Leng, X., Mayer, R. E., & Wang, F. (2025). No need for webcams with synchronous online learning. Learning and Instruction, 98, 102131. https://doi.org/10.1016/j.learninstruc.2025.102131