Toon je jezelf (soms wel) best in beeld tijdens een online (video)presentatie: part MCCXIII

Feedback geven of bedenkingen formuleren? Lees misschien eerst deze disclaimer of Over deze blog.

Vooraf

Wie af en toe mijn blogs leest, weet dat mijn interesse in digitale didactiek vaak/nog meer uitgaat naar alles wat met multimedialeren te maken heeft. Wie mij kent naast mijn blog, weet dat multimedialeren concurreert met Sint-Bernardus Abt12 voor het grootste aandeel van mijn aandacht. In ieder geval: Hoe kan een combinatie van woorden en beelden leren eventueel versterken? Om het in Wijze Lessen-termen uit te drukken: hoe zit het met bouwsteen 4? Niet voor niets de langst uitgewerkte bouwsteen in ons boek 'Wijze lessen. Digitale didactiek' (vanaf p. 121).

Beluisteren als Notebook LM Podcast.

Afbeelding die perfect als een seductive detail kan tellen. Om één of andere reden maakte ChatGPT er Abt13 van.

Een onderwerp dat al vaak deel uitmaakte van mijn blogs, is de vraag of je al dan niet best jezelf als lesgever in beeld brengt in een video die lerenden moeten bestuderen. Het idee hiervoor balanceert tussen twee principes:

• geen goed idee, als lesgever in beeld leid je af van de eigenlijke content;
• wel een goed idee, je aanwezigheid zorgt voor social presence, wat lerenden dan weer een boost zou geven voor het 'willen' leveren van een cognitieve inspanning.

Een logische oplossing zou zijn, breng jezelf in beeld tijdens een introductie, het stellen van een vraag of het afronden/samenvatten van een video ... maar niet tijdens de momenten dat je daadwerkelijk uitleg geeft over bepaalde concepten of processen. Dit lijkt plausibel, maar het beperkte onderzoek dat het idee al onderzocht, kon deze gedachte niet hardmaken (maar het was evenmin schadelijk). Ik schreef er hier over.

Het onderzoek

Een verwante vraag is de volgende: als je jezelf toch als lesgever in beeld brengt, ben jij het dan best 'zelf' of is een op jou gebaseerde avatar* een beter idee, of geen van beide (een voice over)? Dat onderzochten Yuli Sutoto Nugroho en collega's (2025). Wat brengt dit onderzoek bij in vergelijking met voorgaande studies?

1) Men onderzocht wat de invloed was van dia's met veel tekst, vooral beelden, of een mix van beide.

2) Daarnaast dienden studenten tijdens het bekijken van de video vragen te beantwoorden. De antwoorden op de vragen werden gegeven in drie mogelijke formats: uitgesproken door de lesgever, in visuele vorm op de dia, of een mix van beide.**

Heel interessant allemaal, ik ben blij dat u als lezer mijn mening deelt.

Voor de verschillende condities werden twee uitkomsten gemeten: de leeruitkomsten, door telkens na het bekijken van een video een test af te nemen. De cognitieve belasting, door middel van eye-tracking.*** Deze techniek werd ook gebruikt om te bepalen waarnaar de studenten keken: de lesgever, of de content (en antwoorden op de vragen).

Resultaten

De belangrijkste bevindingen van het onderzoek:

• Algemeen was de aanwezigheid van de fysieke lesgever nefast voor de leeruitkomsten. Zowel voor dia's met veel afbeeldingen, als een mix van afbeeldingen en woorden, was de leerwinst het grootst in volledige afwezigheid van een leraar en bij het gebruik van een avatar. Indien er veel tekst op een dia stond, scoorde studenten het best indien er helemaal geen lesgever te zien was.
• In geval van afbeeldingsrijke dia's, was de cognitieve belasting het laagst indien er een avatar te zien was. Dus ook lager dan wanneer er helemaal geen lesgever in beeld was.
• Algemeen had het tonen van antwoorden uitsluitend in visuele vorm, het beste effect op leeruitkomsten, vooral indien er helemaal geen lesgever of avatar in beeld was.

Conclusie

Voor slides met voornamelijk afbeeldingen of een mix van afbeeldingen en tekst, leverde de aanwezigheid van een avatar de 'beste' combinatie leerwinst en weinig cognitieve belasting op.**** Indien slides veel tekst bevatten, was dit het geval voor de conditie waarin helemaal geen lesgever in beeld was. Maar een fysieke lesgever in beeld, bleek dus voor geen enkele conditie het beste idee. Globaal had het tonen van antwoorden op vragen het beste effect indien dit in visuele vorm gebeurde, vooral indien er geen lesgever of een avatar in beeld was.

Volgens dit onderzoek kan het gebruik van avatars (in eenvoudige vorm, met beperkte beweging en mimiek) een te overwegen optie zijn bij het lerenden laten bestuderen van video's. Jezelf verwerken zou volgens dit onderzoek vooral afleiden en overbodige cognitieve belasting met zich meebrengen.

* De avatar in het onderzoek had weinig of geen mimiek, maar maakte wel eenvoudige bewegingen met bijvoorbeeld de hand, of wijzen met de vinger.
* Het onderzoek werd uitgevoerd bij 33 derdejaarsstudenten hoger onderwijs, met een zogeheten within-subject design. Dezelfde student maakte deel van van de verschillende condities (leraar in beeld of niet, diacontent type, antwoordtype). Dit design sluit de invloed van interindividuele verschillen tussen participanten uit, in vergekijking met een between-subject design, waarbij de participanten verdeeld zijn over de verschillende condities.
** Bepaalde bewegingen en fixaties van de ogen, pupildilatatie ... kunnen wijzen op (bepaalde vormen van) cognitieve belasting. Over de verschillende vormen van cognitieve belasting kan je hier meer lezen.
**** Voor zover ik kan inschatten, interpreteren de onderzoekers cognitieve belasting gemeten door pupildilatatie als een 'slechte' voorspeller van leren. Er wordt geen melding gemaakt van 'positieve' cognitieve belasting, zoals generatieve verwerkingsbelasting.

Bron

Google. (2025). Notebook LM (Versie 7 mei 2025) [Large language model]. https://notebooklm.google.com

Nugroho, Y. S., Bourguet, M.-L., Soyel, H., & Mareschal, I. (2025). Exploring instructor presence, slide content variation, and answer cue presentation modes on cognitive load and learning in video-based learning environments. 2025 IEEE Global Engineering Education Conference (EDUCON), 1-5. https://doi.org/10.1109/EDUCON62633.2025.11016555