Retrieval practice: ophalen in gedachten of door neer te schrijven?

Feedback geven of bedenkingen formuleren? Lees misschien eerst deze disclaimer of Over deze blog.

Steun Te Gek!? een organisatie die psychische aandoeningen minder onzichtbaar helpt maken #WarmsteWeek

Meer hierover?

Vooraf

Het toepassen van retrieval practice (actief informatie ophalen uit het geheugen) is een leerstrategie die bijdraagt aan het beter onthouden van informatie op langere termijn. Niet alleen het ophalen van specifieke informatie-elemementen wordt erdoor versterkt, maar de samenhang tussen met elkaar verbonden elementen in cognitieve schema's wordt eveneens versterkt. Het onderzoek hiernaar is robuust, meestal wordt er vergeleken met een controlegroep die informatie opnieuw leest/bestudeert. Deze laatste groep presteert op korte termijn vaak beter, op langere termijn blijkt de retrieval practice-groep echter beter geleerd te hebben.

In een leeromgeving die voor lerenden steeds vaker digitaal of online is - of waarbij digitale toestellen in de buurt zijn - blijkt retrieval practice lerenden ook resistenter te maken voor het veelkoppige monster dat afleiding heet. Daarover schreef ik bijvoorbeeld deze blog*. Digitale toepassingen kunnen een hulpmiddel zijn bij toetsen als leren, je leest er meer over in ons boek 'Wijze lessen. Digitale didactiek' (vanaf p. 187).

Hé jij, met je auditieve leerstijl: liever als podcast beluisteren?

Welke vorm van retrieval pas je best toe?

Lerenden kunnen tijdens oefentoetsen een strategie toepassen waarbij ze 'in zichzelf' informatie terug ophalen. We spreken in dat geval van covert retrieval. Daarnaast kunnen ze ook effectief een antwoord noteren of typen. Dit is overt retrieval. Ook op het vlak van WAT lerenden zich trachten te herinneren, kan je een onderscheid maken tussen eenvoudige en complexe informatie. Bijvoorbeeld, woordparen (eenvoudig) of uitgebreide definities (complex). Uit voorgaand onderzoek blijken zowel overt als covert retrieval effectief als het gaat om eenvoudige informatie. Maar hoe zit het als je lerenden complexere informatie laat ophalen? Dat onderzochten Michelle Rivers en collega's in een recente studie (2025).

Een studente die volgens Gemini covert retrieval toepast. Zou best kunnen.

De studie

De studie bestond uit twee experimenten die bij studenten hoger onderwijs werden afgenomen. Leerinhouden waren concepten (18 stuks) uit de cognitieve psychologie. Denk aan 'zintuiglijk geheugen', 'episodisch geheugen' en 'chunking'. In een eerste fase gingen alle deelnemers op dezelfde wijze de concepten bestuderen (termen <=> definities). In de vogende fase gingen gingen ze ze op verschillende manieren inoefenen:

• In de 'eenvoudige retrieval-groep', kregen de deelnemers de definitie voorgeschoteld, en riepen ze bij zichzelf de term op (covert), of typten deze in op een computer (overt).
• In de 'complexe retrieval-groep', kregen de deelnemers de term te zien, en herinnerden ze in zichzelf de definitie (covert), of typten deze in op een computer (overt).

Na de initiële studiefase volgden vier oefenrondes, waarbij studenten geen restricties kregen op het vlak van tijd die ze spendeerden. De tijd per oefenronde werd wel geanalyseerd (zie conclusie). Experimenten 1 en 2 verschilenden - naast het antal deelnemers (98 vs 382) - op het vlak van posttest. In experiment 1 bestond de posttest voor iedereen uit vragen waarbij deelnemers de definitie moesten geven, in experiment 2 de definitie of de term.** De posttest volgde twee dagen later.

Resultaten

• De hoogste scores op de posttest werden behaald door lerenden die overt retrieval toepasten, vergeleken met covert retrieval. Overt retrieval leidde steeds tot de beste prestaties in beide experimenten.
• Het voordeel van overt retrieval was groter voor complexere materialen (definities) dan voor eenvoudigere materialen (sleuteltermen). Dit ondersteunt de retrieval dynamics hypothesis, die stelt dat het terughalen van meerdere onderling verbonden informatie-eenheden (zoals definities) veeleisender is, waardoor overt retrieval effectiever is.
• In geval van beide vormen van terughalen presteerden lerenden beter dan bij herbestuderen. Dit bevestigt nogmaals het testing effect.

Conclusie

Retrieval blijkt ook in dit onderzoek een effectieve leerstrategie. In alle combinaties (overt, covert, termen, definities, toetsvorm ...) scoorden lerenden die retrieval toepasten het beste op een posttest na twee dagen. We kunnen in geval van overt retrieval wlelicht spreken van een wenselijke moeilijkheid (desirable difficulty), waarbij het presteren van het moment bemoeilijkt wordt, maar het leren op langere termijn bevorderd. Dit kwam in dit onderzoek ook tot uiting door het feit dat TIJDENS het oefenen deelnemers beter scoorden voor het 'minder lastige' ophalen van termen (in de overt groep).

Natuurlijk is er ook een efficiëntie-aspect, naast effectiviteit. De onderzoekers gingen daarom de gains per minute na. Een voorzichtige conclusie op het vlak van effectiviteit en efficiëntie, is dat covert retrieval een goede studeermethode is voor het instuderen van termen. Lerenden besteedden minder tijd aan covert retrieval, zowel vergeleken met herstudie als overt retrieval. Vooral het eerste is toch een belangrijke om lerenden mee te geven. Gezien de significant hogere scores voor overt retrieval als het gaat om het terug ophalen van definities tijdens het oefenen, lijkt de grotere hoeveelheid oefentijd dan wel aangewezen te zijn.

* Probeer jezelf eerst te herinneren waarover de blog ging, alvorens 'm opnieuw te gaan lezen. (Retrieval) practice what you preach.

** Als je je hierin wil verdiepen verwijs ik graag naar het onderzoek zelf. In experiment 2 werden er bijvoorbeeld géén significante verschillen gevonden tussen de drie condities als ze de termen inoefenden, en er naar de definities gevraagd werd op de posttest. Studenten die overt retrieval toepasten tijdens het oefenen waarbij definites moesten opgehaald worden, scoorden wél beter op een posttest die naar termen vroeg dan zij die herstudie toepasten als strategie.

Bronnen

Google. (2025). Notebook LM (Versie 21 juni 2025) [Large language model]. https://notebooklm.google.com

Rivers, M. L., Northern, P. E., & Tauber, S. K. (2025). Does Retrieval Demand Moderate the Effectiveness of Covert Retrieval Practice? Comparing Covert and Overt Retrieval Practice for Learning Key Terms and Definitions. Educational Psychology Review, 37(3), 61. https://doi.org/10.1007/s10648-025-10040-4